Nowe substancje psychoaktywne — bieżąca sytuacja w Europie (Europejski raport narkotykowy 2023)
Rynek nowych substancji psychoaktywnych cechuje się dużą liczbą pojawiających się na nim substancji i wykrywaniem nowych związków każdego roku. Na tej stronie zamieszczono przegląd sytuacji związanej ze środkami odurzającymi — w odniesieniu do nowych substancji psychoaktywnych — w Europie, uzupełniony o dane dotyczące konfiskat i informacje z europejskiego systemu wczesnego ostrzegania na temat substancji wykrytych w Europie po raz pierwszy. Wymienione nowe substancje obejmują syntetyczne kannabinoidy, heksahydrokannabinol, syntetyczne katynony, nowe syntetyczne opioidy i opioidy benzimidazolowe.
Strona ta stanowi część Europejskiego raportu narkotykowego 2023 — corocznego przeglądu sytuacji narkotykowej w Europie dokonanego przez EMCDDA.
Ostatnia aktualizacja: 16 czerwca 2023 r.
Obawy o wpływ silnie działających substancji na zdrowie, ciągłe przystosowywanie się rynku i rosnąca liczba konfiskat
Rynek nowych substancji psychoaktywnych cechuje się dużą liczbą pojawiających się na nim substancji i wykrywaniem nowych związków każdego roku. Termin „nowa substancja psychoaktywna” obejmuje różnorodne substancje niekontrolowane przez międzynarodowe umowy dotyczące narkotyków, choć niektóre z nich mogą być ujęte w krajowych środkach regulacyjnych. W 2021 r. w państwach członkowskich skonfiskowano rekordową ilość 8,5 ton nowych substancji psychoaktywnych (zob. rycina Konfiskaty nowych substancji psychoaktywnych w UE: liczba konfiskat i skonfiskowana ilość, lata 2005–2021). Producenci substancji psychoaktywnych wciąż tworzą nowe substancje, by uniknąć ograniczeń prawnych. Zagrożenie dla zdrowia związane z tymi nowymi związkami zwykle jest nieznane. Mogą one narazić konsumentów na ryzyko poważnego, a nawet śmiertelnego zatrucia bądź innych problemów zdrowotnych. Prawne środki kontroli w Europie i pozaeuropejskich krajach pochodzenia prawdopodobnie przyczyniły się do spadku liczby nowych pochodnych niektórych środków odurzających, np. fentanylu. Wciąż pojawiają się jednak nowe substancje, opracowywane z myślą o obejściu istniejących definicji w przepisach prawa, przy czym ważnymi krajami pochodzenia takich substancji bądź prekursorów do ich wytwarzania pozostają Chiny i Indie.
Wykryte nowe 24 kannabinoidy stanowiły ponad połowę nowych substancji zgłoszonych po raz pierwszy w 2022 r. do europejskiego systemu wczesnego ostrzegania (zob. rycina Liczba nowych substancji psychoaktywnych zgłoszonych po raz pierwszy do europejskiego systemu wczesnego ostrzegania, podział na kategorie, lata 2005–2022). Różnorodność obserwowana na tym polu może wynikać z podejmowanych przez producentów nielegalnych substancji odurzających prób obejścia ogólnego zakazu dotyczącego syntetycznych kannabinoidów, wprowadzonego przez Chiny w 2021 r.
Istnieją coraz większe obawy, że konsumenci konopi indyjskich mogą być narażeni na ryzyko przypadkowego kontaktu z syntetycznymi kannabinoidami. W 2021 r. liczba zgłoszeń dotyczących materiału roślinnego, w którym THC lub innym naturalnym kannabinoidom towarzyszyły syntetyczne kannabinoidy, wzrosła, a zgłoszenia te nadchodziły z co najmniej 13 europejskich krajów, najczęściej z Niemiec i ze Szwecji. Możliwe, że tak zafałszowane produkty występują o wiele częściej, ale nie są wykrywane. Zafałszowane konopie indyjskie wyglądają podobnie do konopi naturalnych i mogą być fałszywie sprzedawane jako konopie niepodejrzewającym tego konsumentom. Syntetyczne kannabinoidy mają bardzo silne działanie, a produkty zafałszowane mogą powodować zatrucie. Dodatkowo niepokojące jest to, że produkty jadalne zawierające konopie indyjskie (żywność, często w postaci słodyczy nasączonych wyciągiem z konopi) od 2021 r. coraz częściej pojawiają się na europejskim rynku substancji nielegalnych. Oprócz ryzyka stwarzanego przez te produkty ze względu na zawartość THC i możliwość pomylenia z legalnymi produktami komercyjnymi, zwłaszcza przez dzieci, występują obawy, że niektóre produkty mogą zawierać syntetyczne kannabinoidy.
W zakresie potencjalnych interakcji między komercjalizacją pochodnych konopi indyjskich a rynkiem narkotyków rekreacyjnych pojawiły się nowe wyzwania regulacyjne i obawy. Zostały one odzwierciedlone przez pojawienie się w 2022 r. nowych półsyntetycznych kannabinoidów. Heksahydrokannabinol (HHC) zidentyfikowano w maju 2022 r., a do marca 2023 r. zgłoszono go w 20 państwach członkowskich. Na rynku narkotyków w Europie zidentyfikowano także trzy inne półsyntetyczne kannabinoidy — octan HHC, heksahydrokannabiforol i tetrahydrokannabidiol. Są one prawdopodobnie wytwarzane z kannabidiolu ekstrahowanego z konopi indyjskich o niskiej zawartości THC. Sprzedawane w internecie i w sklepach jako „legalna” alternatywa dla konopi produkty te obejmują konopie siewne natryskiwane lub mieszane z HHC, wyglądające i pachnące jak naturalne konopie indyjskie, a także liquidy i produkty jadalne. Nie badano działania HHC u ludzi, ale anegdotyczne doniesienia konsumentów wskazują, że może ono być subiektywnie zbliżone do działania konopi indyjskich. Niektóre produkty są jednak dostępne w postaciach, które mogą dostarczać wysokie dawki, co zwiększa obawy o ewentualne skutki dostępności tych substancji dla zdrowia publicznego.
Syntetyczne katynony i nowe syntetyczne opioidy są względnie dobrze ugruntowanymi substancjami na niektórych europejskich rynkach środków odurzających. Są one oferowane jako zamienniki stymulantów (np. amfetaminy) czy opioidów (np. heroiny). W 2022 r. wciąż konfiskowano znaczne ilości katynonów, np. 3-MMC i 3-CMC. Choć liczba konfiskat jest wciąż niewielka, to bardzo duże ilości katynonów występowały w niektórych pojedynczych konfiskatach, głównie w przypadku przemytów z Indii, co sugeruje, że substancje te mogą potencjalnie odegrać większą rolę na europejskim rynku stymulantów. Obawy te potęgują ponadto informacje sugerujące, że produkcja katynonów w Europie wzrasta i staje się bardziej wyrafinowana. Postępy w dziedzinie obejmują wykrywanie zamaskowanych chemicznie i niekontrolowanych postaci substancji (N-acetylo-3-MMC) przemycanych do Europy w celu przerobu ich na miejscu w kontrolowany katynon 3-MMC. Choć informacje wskaźnikowe np. z usług kontroli substancji odurzających sugerują, że produkty zawierające MDMA są fałszowane rzadziej niż inne nielegalne środki odurzające badane w 2021 r., to fałszowanie produktów z MDMA za pomocą syntetycznych katynonów może także zwiększyć ryzyko nieznanych działań i potencjalnych szkód. W 2022 r. do europejskiego systemu wczesnego ostrzegania dotarły sygnały o potencjalnie większej ilości syntetycznych katynonów fałszywie sprzedawanych jako MDMA lub stosowanych do zafałszowywania MDMA. Choć ogólna skala tego problemu jest nadal nieznana, był on zgłoszony przez służby kontroli substancji odurzających w co najmniej 3 państwach członkowskich, w tym w Hiszpanii, Holandii i Austrii. Fałszowane produkty obejmowały ekstazy w tabletkach, kryształach i proszku oraz zawierały zwykle 4-CMC (klefedron), 3-MMC, 4-MMC (mefedron) i dipentylon.
Mimo że w 2022 r. formalnie doniesiono o tylko jednym nowym syntetycznym opioidzie, najnowsze sygnały z krajów bałtyckich sugerują wzrost dostępności i szkód (w tym zgonów związanych z narkotykami) powiązanych z tymi substancjami, a w szczególności z pochodną fentanylu — karfentanylem — i wyjątkowo silnie działającymi opioidami benzimidazolowymi, obejmującymi izotonitazen, protonitazen oraz metonitazen. Opioidy benzimidazolowe pojawiły się po zastosowaniu środków kontroli w krajach wytwórczych i na pozostałych obszarach w celu ograniczenia dostępności pochodnych fentanylu, w tym karfentanylu. Syntetyczne opioidy często mają bardzo silne działanie, a więc niewielka ich ilość może wywołać takie samo działanie jak wiele dawek narkotyków ulicznych i wiązać się z większym ryzykiem zatrucia zagrażającego życiu. Syntetyczne opioidy wiązano ze zgonami z powodu narkotyków a niedawne doniesienia z Estonii i Litwy wskazują, że substancje te są odpowiedzialne za znaczną część zgonów z przedawkowania w tych krajach. Niepokojącą informacją są nowe wstępne dane za 2023 r. sugerują, że w przypadku Łotwy wskaźnik umieralności z powodu opioidów benzimidazolowych wzrasta. W 2022 r. estońska policja poinformowała o konfiskacie mieszanin zawierających nowy syntetyczny opioid (metonitazen) oraz nową benzodiazepinę (bromazolam), a także mieszanin nowych opioidów (protonitazenu i metonitazenu) oraz środka uspokajającego i przeciwbólowego dla zwierząt (ksylazyny). Mieszaniny te, znane odpowiednio jako benzo-dope i tranq-dope, wiązano ze wzrastającą liczbą zgonów z przedawkowania w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Konieczne jest rozważenie i dalsze zbadanie, jakiego typu środki w zakresie redukcji szkód i prewencji mogą skutecznie zmniejszyć ryzyko śmiertelności związane ze stosowaniem syntetycznych opioidów. Sugerowano przykładowo, że należy dostosować sposoby udostępniania antagonisty receptorów opioidowych (naloksonu), by skutecznie odpowiedzieć na zagrożenie dla zdrowia związane z syntetycznymi opioidami.
Kluczowe dane i trendy
Zgłoszone nowe substancje psychoaktywne
- Pod koniec 2022 r. monitoringiem EMCDDA objętych było około 930 nowych substancji psychoaktywnych, z czego 41 zgłoszono w Europie po raz pierwszy w 2022 r.
- W konfiskatach dokonanych w 2021 r. wykryto około 400 nowych substancji psychoaktywnych (zob. rycina Liczba nowych substancji psychoaktywnych zgłaszanych każdego roku po ich pierwszym wykryciu w UE, podział na kategorie, lata 2005–2021).
- W 2022 r. do europejskiego systemu wczesnego ostrzegania zgłoszono 24 nowe kannabinoidy, co zwiększyło całkowitą liczbę monitorowanych substancji do 245.
- Od 2009 r. na europejskim rynku substancji odurzających zidentyfikowano łącznie 74 nowe opioidy, z czego jedną substancję w 2022 r. (6 w 2021 r., 10 w 2020 r.; zob. rycina Liczba opioidów zgłoszonych po raz pierwszy do europejskiego systemu wczesnego ostrzegania, lata 2009–2022).
Konfiskaty nowych substancji psychoaktywnych
- W 2021 r. masa skonfiskowanego materiału roślinnego z konopi o niskiej zawartości THC, ale zawierającego syntetyczne kannabinoidy wyniosła 242 kilogramy (37 kilogramów w 2020 r., 0,2 kilograma w 2019 r.). Próbki były opisywane w różny sposób, jako konopie siewne, konopie indyjskie lub materiał zawierający THC, CBD lub CBG. Ponadto zgłoszono skonfiskowanie 12 kilogramów haszyszu w postaci hashu konopnego CBD.
- W 2021 r. w państwach członkowskich dokonano prawie 29 400 z 59 620 konfiskat nowych substancji psychoaktywnych zgłoszonych w UE, Norwegii i Turcji, co stanowi 8,5 z łącznie 10,8 tony skonfiskowanych materiałów. Za wzrost odpowiadała niewielka liczba konfiskat dużych ilości katynonów (3-CMC, 3-MMC, 4-CMC), a także ketaminy i GBL (zob. rycina Konfiskaty nowych substancji psychoaktywnych w UE: liczba konfiskat i skonfiskowana ilość, lata 2005–2021). Ponadto skonfiskowano 23 634 litry materiałów płynnych zawierających nowe substancje psychoaktywne, głównie GBL (21 455 litrów) i 4-CMC (1228 litrów).
- W 2021 r. ponad 80% ilości skonfiskowanych w krajach UE nowych substancji psychoaktywnych stanowiło zaledwie 5 substancji: 3 katynony (3-CMC, 3-MMC i 4-CMC, łącznie 4,0 tony), ketamina (0,9 tony) i GBL (2,0 tony; zob. rycina Konfiskaty nowych substancji psychoaktywnych w UE: skonfiskowana ilość, podział na substancje, rok 2021).
- W 2021 r. do europejskiego systemu wczesnego ostrzegania zgłoszono 740 konfiskat nowych opioidów, z czego 45% zawierało karfentanyl, a 22% — izotonitazen. Łącznie skonfiskowano 8,2 kg materiału, z czego 59% (4,9 kilograma) zawierało karfentanyl, a 23% (1,9 kilograma) — izotonitazen. Większość konfiskat miała miejsce w północnej części Europy — na terenie Estonii, Łotwy, Litwy i Polski dokonano 97% konfiskat ogółem i skonfiskowano 86% (7,1 kg) całkowitej ilości materiału.
Na podstawie wszystkich postaci fizycznych, masa wyrażona w kg.
Rozpowszechnienie używania nowych substancji psychoaktywnych
-
Krajowe dane szacunkowe dotyczące używania nowych substancji psychoaktywnych (z wyłączeniem ketaminy i GHB) w ostatnim roku wśród młodych osób dorosłych (w wieku 15–34 lat) wynosiły od 0,1% w przypadku Łotwy do 5,1% w przypadku Rumunii. Zgodnie z najnowszym europejskim badaniem ankietowym (zob. ESPAD 2019) oszacowano, że od 2019 r. 0,9–6,6% uczniów szkół w wieku 15–16 lat używało nowych substancji psychoaktywnych w dowolnym momencie całego życia, z czego 1,1–5,2% — syntetyczne kannabinoidy, a 0,2–2,5% — syntetyczne katynony.
Zgłoszenia do szpitali związane z nowymi substancjami psychoaktywnymi
-
W 2021 r. w 5 szpitalach Euro-DEN Plus występowanie 3-MMC dotyczyło 68 zgłoszeń z powodu ostrych działań toksycznych.
Dane źródłowe
Dane wykorzystane do opracowania infografik i wykresów na tej stronie można znaleźć poniżej.
Pokaż tabele z danymi źródłowymi
O tej stronie
Zalecany sposób wskazania źródła: Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (2023), Europejski raport narkotykowy 2023: trendy i dynamika, https://www.emcdda.europa.eu/publications/european-drug-report/2023_en
Identyfikatory:
HTML: TD-AT-23-001-PL-Q
ISBN: 978-92-9497-865-3
DOI: 10.2810/161905